Ambonezenbosje: stille getuigenis van gruwelen in Groningse uithoek

Martelingen en een politiemacht die honderden mensen tegen hun wil deporteert. Dat zou je toch niet verwachten in deze uithoek van het land? Voor je het weet loop je achteloos aan een belangrijk stuk geschiedenis voorbij, omdat sommige mensen echt hun best hebben gedaan het onrecht weg te moffelen.

De mannen van de plantsoenendienst van Oldambt zijn secuur. ,,Nee, in een rechte lijn zagen, net zoals de heg”, zegt de opzichter tegen zijn leerling. Het is kennelijk tijd voor de jaarlijkse snoeibeurt van het struikgewas naast de smalle polderwegen door Kostverloren.

Terwijl ik langsloop kijken ze niet op of om. Te druk. Ze zullen de enige mensen zijn die ik de komende drie uur zie op mijn 18 km lange wandeltocht voor de tweede etappe van het Nederlandse Kustpad. Welkom in de woestenij die Groningen heet.

Saaiste stuk?

In het begeleidende boekje bij dit pad maken ze de vergelijking tussen dit gebied en de vlaktes waar niemand woont in Amerika. Ik zie eerder Mongoolse steppes. Hier en daar een boerderij en verder vlak. Nauwelijks bomen of struiken. Wat er me verder nog wacht op deze tocht langs de rand van Nederland weet ik natuurlijk niet, maar ik heb de neiging dit deel als ‘het saaiste stuk van de hele route’ te bestempelen.

Het is 15 km non-stop rechtdoor lopen over de dijk, met links omgeploegd akkerland en rechts allemaal stukken slik, waar een enkele vogel zich tegoed doet aan het voedsel dat te vinden is in de modder. In het begin van het stuk tussen Kostverloren en Termunten duikt nog een kunstwerk op waarvan menig Nederlander zal zeggen ‘dat zou ik ook kunnen bedenken’.

Na de dijkverhoging hier in 1987 maakte kunstenaar Arie Berkulin met 10 rechtopstaande zandzuigerbuizen een kunstwerk. De buizen werden gebruikt bij de werkzaamheden. ‘Het aanzicht van het kunstwerk verandert steeds, doordat de buizen dicht bij elkaar staan. De kunstenaar wil hiermee de constante beweging van het land en de zee laten zien’, zo staat in de toelichting bij het werk.

Auto vastgereden

Het stuk over de dijk wordt enkel onderbroken door het bevreemdende aanblik van een normale personenauto die in de blubber tot de assen is vastgereden in een akkerland (waarom?), een uiterst sober monumentje over het op deltahoogte brengen van de dijken in de buurt van een aantal trekkershutten (rustiger dan hier krijg je het niet) en een mobiel kantoortje dat op de dijk blijkt getakeld als ‘informatiecentrum’, met binnen slechts drie posters die iets vertellen over het ‘proefproject brede groene dijk’. Dat gaat over 750 meter van de zeedijk die verbreed wordt met tot klei gerijpt slib uit de Eems-Dollard.

Pas later bleek me dat ik aan een interessant onderdeel van de route achteloos voorbij ben gelopen. In het boekje van Wandelnet werd ik er niet op geattendeerd, maar halverwege de tocht ligt ‘het Ambonezenbosje’ naast de route. In deze uithoek van het land stond ooit een kamp waar NSB’ers opgesloten (en mishandeld) werden. ,,Weerbarstige NSB’ers legt hij aan de ketting en hij schroomt niet brandende peuken op hun wang uit te drukken. Hij bindt 35 kilo granaten aan hun lichaam om ontvluchten te voorkomen”, zo staat er geschreven over de kampcommandant en de plek die later diende voor de opvang van 300 gerepatrieerde Ambonezen.

Over die geschiedenis: “Vier dagen voor kerst 1961 vindt in de CC-polder een drama plaats. Dertig tot de tanden toe gewapende rijkspolitiemannen sommeren de Molukkers het kamp te verlaten. Zij dienen te verhuizen naar een nieuwbouwwijk in Foxhol, maar zij weigeren te vertrekken en trekken zich terug in de kerk. De kampbewoners wensen geen verhuizing en geen assimilatie met de Nederlandse bevolking “omdat voor ons dan voorgoed de kans op terugkeer naar de Zuid-Molukken is verkeken”. Ze verhuizen onder dwang toch en “Hun woonoord gaat tegen de vlakte. De tweeëneenhalve hectare wordt volgeplant met snelgroeiend hout. Uitgewist is de herinnering.”

Duitse bunker

In de buurt van Termunten worden het landschap en de route boeiender. De laatste kilometers heb je rechts de zee, met uitzicht op het Duitse Emden, en links een watergebied met alle ruimte voor vogels ('geen toegang, rustgebied'). Er is een kijkwand waar je soms zeehonden kunt zien liggen voor de kust en het Bezoekerscentrum Dollard (alleen in weekends open).

Imposant is even verderop het bunkercomplex Batterij Fiemel. Van hieruit probeerden de Duitsers geallieerde vliegtuigen uit de lucht te schieten voordat ze hun bommen op Emden konden laten vallen. Het gebouw is nog grotendeels intact. Je kunt er niet in, maar er zijn rondom foto's en informatiepanelen geplaatst, zodat je leert over de historie. Hoewel ik toch al op meerdere plekken delen van de Duitse Atlantikwall heb bekeken wist ik niet dat de Duitsers de bouw van dit soort bunkers gestandaardiseerd hadden.

Dat proces heette 'Regelbauten'. "Dit maakt het bouwen efficiënt. Voor elk type bunker is bekend hoeveel bouwmateriaal en arbeidskrachten er nodig zijn en hoe lang het bouwen duurt". In Nederland zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn ruim 2000 zware bunkers gebouwd.

Kerk Termunten

Na de laatste kilometers bereik ik de kerk Termunten. Daar had ik 's morgens mijn vouwfiets neergezet. Want het is een illusie om te denken dat je hier met openbaar vervoer in een redelijk tijdsbestek weer terugkomt bij je startpunt. In Kostverloren bleek met een zak over de zuil de enige bushalte opgeheven te zijn, dus restte niets anders dan in een uur met tegenwind (natuurlijk!) terug te gaan naar de auto.

De kerk in Termunten is van een opmerkelijke bouw: het is een hoog opgetrokken gebouw, dat nog nauwelijks gebruikt wordt voor kerkdiensten, maar dat wel een deel van het jaar open is voor bezoek. Volgens de site is de kerktoren ook te beklimmen. Dat heb ik niet gedaan, maar zal ongetwijfeld een mooi uitzicht over het waddengebied geven.

• Lees ook het verhaal van de eerste etappe: Kustpad-challenge in Groningen door blubberpaden en ijzige kou