Hoe de dorpen in Groningen verdwenen

Waar ooit volop leven was resten nu alleen nog gedenktekens en grafzerken. De geschiedenis heeft de Groninger dorpen Weiwerd en Oterdum verzwolgen. Ze verloren de strijd tegen de zee in de oprukkende industrie. Dit stukje historie maakt mijn derde etappe langs vrij eentonige industrieterreinen wel interessant!

De dag begint in Termunten, waar ik mijn vorige puzzelstukje van deze wandeltocht achterliet. Nergens heb ik in deze wijde regio meer visrestaurants per vierkante kilometer gezien als in Termunterzijl. Nu is dat niet geheel toevallig, aangezien het dorp een rijke visserijhistorie heeft. Daar wordt de bezoeker ook op geattendeerd door het monument voor de omgekomen garnalenvissers dat geplaatst is in de buurt van de dijk.

Kunstenaar Hans Nipshagen ontwierp het in 2016 geplaatste stalen monument. Termunterzijl, ooit een bloeiende vissershaven, zag de industrie verdwijnen. Het monument, 7 meter hoog met een visnet en zeven gebedsrollen, herdenkt zeven vergane boten en veertien namen, inclusief vier Duitse reddingswerkers. Wie nu door het dorp loopt ziet geen zieltogend geheel, maar juist een aantrekkelijke bestemming voor toeristen. Er is niet alleen volop horeca, maar ook een hotel, een museum, een eigen Noordzee-strand(je) en een goed geoutilleerde camping en camperplaats.

Oterdum

Enige kilometers verderop liggen nog een paar schamele herinneringen aan het Groninger dorp Oterdum. Op de dijk zijn grafzerken geplaatst en reikt een hand naar de hemel, met daarin een miniatuur van de kerk die hier ooit op deze plek stond.

“Ooit woonden er rondom deze plek 200 mensen in het dorpje Oterdum, voornamelijk zeelieden en boeren. Het dorpje vindt zijn oorsprong rond het jaar 1000 en is door de ligging aan de dijk tussen Delfzijl en Termunten af en toe betrokken bij grote gebeurtenissen, zoals de 80-jarige Oorlog. Door het verhogen van de dijk tot Deltahoogte na de Watersnoodramp van 1953 en uitbreiding van de industrie in Delfzijl moest het dorp verdwijnen in de jaren 70. Inclusief de kerk uit 1830“, meldt het informatiepaneel bij de plek aan de dijk.

“De gemeente Delfzijl bouwde zo twintig jaar lang aan de chemische industrie die het havenstadje het ‘Rotterdam van het noorden’ moest maken. De ruim zevenhonderd dorpelingen van Oterdum, Heveskes en Weiwerd raakten aan die ambities hun huis kwijt. Het zijn de laatste Nederlandse woonplaatsen die volledig verdwenen zijn. In 1975 woonde niemand meer in Oterdum en Heveskes. De laatste officiële inwoners van Weiwerd verlieten het dorp in 2014”, zo schrijft Trouw over het verdwijnen van de dorpen in dit deel van het land.

Verlaten Weiwerd

Wie mij in mijn voetstappen volgt op het Kustpad moet vanaf dit punt even doorbijten. Je moet veel lange stukken rechtdoor langs een industriegebied lopen. Om na enige tijd aan te komen bij een wat vreemd gebied: de Wierde Weiwerd. In het wandelboekje staat weinig over dit gebied. Wel staat er een groot bord dat zegt dat Groningen Seaports bezig is met de herinrichting van het gebied. Terwijl je als wandelaar langs mooie door heggen gemarkeerde vakken loopt en je voorstelt hoe in elk vlak vroeger een bloeiend boerenbedrijf moet hebben gestaan, blijkt dat – als je dat later thuis opzoekt – het de bedoeling is dat er nieuwe bedrijven in dit gebied moeten komen. Zou het daar mooier van worden?

In promopraatjes hebben ze het over ‘Brainwierde Weiwerd’ en ‘een inspirerende plek waar vraagstukken uit de omliggende industrie en de kennis van innovatieve bedrijven bij elkaar komen. En waar technologie en samenwerking op een bijzondere manier in het landschap worden verweven’. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed heeft er in ieder geval vrede mee: “De herbestemming van de monumentale wierde Weiwerd laat zien dat high tech en historie elkaar niet in de weg hoeven te zitten. De archeologische resten van de afgelopen 2000 jaar worden veilig onder de grond bewaard, terwijl bovengronds ruimte is gecreëerd voor kleinschalige kennisbedrijven uit de omliggende industrie”.

Laatste bewoners

Dagblad van het Noorden sprak in november 2023 met Koen Köller (82), een van de oorspronkelijke bewoners van dit dorp: “Hier stond een boerderij, die is afgefikt. De basisschool later ook. Die stond daar. En deze boerderij, waar tien jaar geleden de laatste dorpsbewoners Klaas en Sientje Paapst woonden, is nu een puinhoop” en “Köller groeide op in het wierdedorp dat zeventig jaar geleden al moest vrezen voor de oprukkende industrie rondom de haven van Delfzijl. In 1960 woonden er ongeveer 450 mensen in het dorp. Geleidelijk verdwenen de huizen en hun bewoners, maar de fabrieken verrezen er nooit. In Weiwerd staan nu nog vijf panden overeind: twee boerderijen, een schuur en twee kleine woningen.”

Troosteloos Delfzijl

‘Even de bocht om’ ben je na Weiwerd zó in Delfzijl. En dat is nu niet direct een feest voor een wandelaar. Je loopt eerst langs een groot pekelbassin, na het passeren van de sluizen en het beeld ‘De ontmoeting tussen water en land’ van kunstenaar Hildo Krop, loop je ingeklemd tussen industrie en de dijk richting het centrum van de stad.

En daar blijkt de straat de Oude Schans een troosteloze bende te zijn met verschillende dichtgetimmerde panden. Hier heeft de gemeente nog een mooie klus liggen! Eenmaal richting havengebied wordt het beter. Zeker als ik bij het eind van mijn etappe van ditmaal kom: het bijzondere op palen gebouwde Eemshotel, waar ze ook een flink strand hebben aangelegd voor toeristen. Daar is ook het MuzeeAquarium te vinden. Informatief en leuk voor een dagje uit met de kinderen.

Lees ook de vorige afleveringen van deze wandeltocht:

• Ambonezenbosje: stille getuigenis van gruwelen in Groningse uithoek
• Kustpad-challenge in Groningen door blubberpaden en ijzige kou