Zo ziet het mini-Versailles van Groningen eruit

Je zou het niet verwachten. Maar het jasje van de lakei in de woonkamer blijkt heel bijzonder te zijn. ‘Die werden meestal tot op de draad versleten gedragen en daarna weggegooid’, zo luidt de verklaring. Een schril contrast met de rijke omgeving waarin deze bedienden hun onvoorstelbaar rijke werkgevers met een vingerknip van eten of drinken moesten voorzien. Welkom in de Menkemaborg in Uithuizen.

Een bezoek aan dit landgoed is een mooie afsluiting van mijn volgende etappe van het Nederlands Kustpad in Uithuizen. Die begon eerder die dag twintig kilometer verderop. Bij Nijenklooster. Dat is nu niet veel meer dan een forse boerderij, maar zoals de naam al doet vermoeden was hier ooit van rond 1200 tot 1594 een klooster. De plek blijkt ook een rol te spelen in de historische thriller Emo’s Labyrint van Ynskje Penning. Wat er nog van de oudheid over is is een zogenoemde ‘kloosterdobbe’, een vijver waarin zelfs bij stormvloed altijd zoet water aanwezig was. De plek is op een satellietfoto in Google Maps goed te zien.

Gasveld

Een stapel puin van betonresten en een bult van zo op het oog ongeordend ijzer toont even verderop dat hier gewerkt wordt. En dat klopt, de NAM is op deze plaats in het voorjaar van 2024 begonnen met het definitief ontmantelen van de ‘productieput Leermens’. “Het aardgas wordt hier uit de diepe ondergrond gewonnen en gescheiden van water en aardgascondensaat”, staat nog op de site van de NAM, maar dat is nu dus verleden tijd. De beloften aan de Groningers worden eindelijk gestand gedaan. Ook de boortoren, die nu nog de omgeving domineert, zal ongetwijfeld worden neergehaald. En de rust die dan neerdaalt voorkomt niet alleen verdere bodemdaling, maar werkt ook gunstig voor de natuur. Op de site Waarneming.nl staat bijvoorbeeld dat Ruben Blanken recent een graspieper heeft gesignaleerd op de NAM-productieplek.

Draaihuisje

Lopend langs de boerderijcluster Lutjerijp zie je een vreemd houten gebouwtje. Het blijkt een ‘draaihuisje’ te zijn met de naam ‘de zachtmoedige raaf’. Op het bankje in iets wat niet veel groter is dan een flinke kast, kun je mijmerend stilzitten en over het landschap uitkijken. Door de scharnier in de vloer is het zo te draaien dat je nooit last hebt van de heersende wind.

Op het dak staat een vergulde raaf. Het is ‘een dier met de grootste hersenen in verhouding tot het lichaamsgewicht, intelligent en buiten onze invloedssfeer, daardoor bewonderd en/of gehaat; verguisd door het christendom. Een wezen dat wordt gezien als boodschappen tussen onze en andere werelden’, schrijven de makers van het huisje, dat een relatie heeft met de verderop gelegen houtzagerij.

Die zagerij staat op de plek waar ooit de borg ‘Grevinghaheerd’ was; een plek die al vanaf 600 na Christus bewoond werd. Ook daar staat een vergulde raaf op een paal. In het huisje zijn met QR-codes teksten tevoorschijn te halen: “Vanaf dit punt kunt u elf kerktorens zien uit de 11e en 12e eeuw. 900 jaar oude gebouwen. Dat kan nergens anders ter wereld”.

Oude boerderijen

Even voor het dorp ’t Zandt loop je weer over historische grond. Via een prachtige bomenlaan kom je bij de Alberdaheerd. Een plek die al in 1247 bewoond werd. Hier staat ook een 19e-eeuwse theekoepel, die volgens een beschrijving in het wandelboek van het Nederlandse Kustpad tijdens de Tweede Wereldoorlog als schuilplaats diende voor mensen die de plicht van de Duitse bezetter om wacht te lopen om naderende vijandige vliegtuigen te spotten wilden ontvluchten.

Verder valt te lezen dat je over de oude Fiveldijk loopt. Hier mondde vroeger het riviertje de Fivel in zee uit. “Door verzanding werd de riviermonding steeds smaller en vanaf 1200 werden hele stukken land ingedijkt. De benedictijnen van het klooster Feldwerd bij Holwierde polderden in de 13e en 14e eeuw de dichtslibbende fivelboezem in. Zij bouwden ter plekke vooruitgeschoven boerderijen, waar lekenbroeders en monniken druk bezig waren met het aanwinnen van land”. En op die ‘voorwerk’-plekken zijn nu nog boerderijen te zien.

Menkemaborg

Aangekomen in Uithuizen is het tijd voor een bezoek aan de Menkemaborg. Op de eigen site wordt het ‘Het mooiste kasteel van Noord-Nederland’ genoemd. Na de nodige ervaring met kastelen in Nederland, Frankrijk en Duitsland zou ik dit gebouw niet de titel van ‘kasteel’ meegeven, maar goed het is evenzogoed prachtig. Vooral het interieur, dat nog in alles de oorspronkelijke sfeer ademt, is prachtig.

“De Menkemaborg is in oorsprong een uit de 14de eeuw daterend huis, een zogenaamd ‘steenhuis’, dat in de loop der tijd vergroot is”, zo staat in de folder die je als bezoeker krijgt. “In 1682 koopt Mello Alberda het landgoed en na zijn overlijden in 1699 erft zijn zoon Unico Allard het. In 1701 trouwt Unico Allard met Everdina Cornera van Berum en zij verbouwen het huis ingrijpend .”

Kunstenaars

Voor het verfraaien van het interieur worden kunstenaars aangetrokken. Beeldsnijder Jan de Rijk maakt de imposante schoorsteenmantels van barok houtsnijwerk en Hermannus Collenius schilderde daarvoor mythologische voorstellingen. Na het overlijden van de laatste bewoner wordt het pand en het landgoed in 1921 schonken aan het Groninger Museum. Na restauratie van de tuin en de gebouwen werd de Menkemaborg in 1927 opengesteld voor bezoekers en daarbij zijn de vertrekken levendig ingericht ‘alsof de bewoners zo terug kunnen komen’.

Eerder in deze reeks verscheen:

• Kustpad-challenge in Groningen door blubberpaden en ijzige kou
• Ambonezenbosje: stille getuigenis van gruwelen in Groningse uithoek
• Hoe de dorpen in Groningen verdwenen
• De verrassing van Appingedam en hoe Delfzijl de geboorteplaats van Maigret werd
• Den Haag toont dat deftig en frivool prima samen gaan