Deze naakte vrouwen zwaaien je uit als je de boot naar Ameland neemt

Kunst is pas kunst als het reacties oproept, toch? Wat voor een reactie roept het bovenstaande beeld bij jou op? Twee naakte vrouwen staan op de dijk bij Holwerd en kijken uit op pier waar de boot naar Ameland vertrekt. Het is een kunstwerk dat gemaakt is door Jan Ketelaar en symboliseert, zoals dat eufemistisch wordt omschreven, ‘een volle vrouw en een dunne vrouw’.

Ik kwam ze tegen bij het wandelen van een nieuwe etappe over het Nederlandse Kustpad. Waarom ze daar zo staan wordt niet duidelijk uit de omschrijving die er bij staat. Ook online is er niet veel te vinden over de vijf meter hoge figuren. De provincie Friesland, die meebetaald heeft, zegt ‘Het beeld gaat over de zoektocht naar balans en uitwisseling’. Maar waarom heet het dan “Wachten op hoog water”?

De beeldengroep blijkt een aardigheidje te hebben. Op de crowdfunding voor het project staat: “Wanneer je ertussen in staat kun je beide vrouwen bij de hand nemen. Kunstenaar en maker Jan Ketelaar wil met dit beeld mensen bij elkaar brengen.” In een video zegt Ketelaar daar zelf over: “Het mooiste zou zijn als één iemand helemaal alleen naar het beeld zal lopen en die vrouwen bij de hand zal nemen en over water zou uitkijken en dan eigenlijk zou gaan huilen van blijdschap én verdriet tegelijk”.

Sense of Place

De beelden maken onderdeel uit van het ‘Sense of Place’-plan van de oprichter van het Oeral-festival op Terschelling: Joop Mulder (1953-2021). Sense of Place wil de identiteit van de Waddenkust versterken door kunst- en ontwerpprojecten die de unieke kwaliteiten van het landschap uitlichten. De organisatie werkt samen met bewoners om de geschiedenis, natuur en toekomst van het UNESCO Werelderfgoed Waddengebied zichtbaar te maken.

Overigens is de plek waar nu de veerboot naar Ameland vertrekt wel bijzonder. In het boek van het Nederlands Kustpad staat: “Ooit lag er een dam tussen Holwerd en het dorp Buren op Ameland. Hij was aangelegd in 1872. Aanslibbing moest zorgen voor nieuwe landbouwgrond. Maar twee stormen in 1881 en 1882 sloegen grote delen van de dam weg. Voor herstel was geen geld. De huidige pier bij Holwerd is gebouwd op fundamenten van de oude dam”.

Spaans restant

Misschien wel de puurste vorm van een gedenkteken kwam ik eerder deze dag tegen bij het gehucht ’t Schoor. Daar staat een simpele paal. In 2021 werd de houten variant vervangen door eentje van metaal. Het enige dat er op staat is ‘Spaense Peal’. Bij de aanleg van de zeekering in de 16^e eeuw werd tijdens de Spaanse overheersing op deze plek recht gesproken bij de geschillen rondom de verlegging van de dijk in 1574. Sommige vonnissen werden uitgevoerd in lijfstraffen. De plaats van handeling was het buurtschap ’t Skoar ten noorden van Ternaard bij de Spaense Peal. Dat is de plek waar de nieuwe zeedijk de oude zeekering kruist. 

Blije

Hoe dichter je bij de kerktoren van het dorp Blije komt hoe dieper je in de historie duikt. De bebouwing is oud, de straatjes smal. “Het dorp is ontstaan op een terp, die enkele eeuwen voor de christelijke jaartelling bewoond werd. In de 13e eeuw werd de plaats vermeld als Blitha en Bytha, in 1418 als tho blia, in 1450 toe Blije en in in 1543 als Blij. De naam Bytha komt voor in de levensbeschrijving van de abt Fredericus van Hallum. De naam zou ‘dorp in het slib’ betekenen”, schrijft Wikipedia er over.

Volgens een laatste telling zouden er 840 mensen wonen. Als ik naast de Sint Nicolaaskerk eindelijk een bankje vind om te eten (want die blijken er nauwelijks te staan op dit traject van het Kustpad) kijk ik naar het brede grintpad om het gebouw. Dit is het letterlijke ‘rondje om de kerk’. Hoeveel overledenen zouden hier die rondgang gemaakt hebben voordat ze in hun graf gingen?

In Blije hebben ze – altijd fijn! – op meerdere plaatsen informatieborden voor passanten/wandelaars. Zo blijken er ooit vier states (versterkte landhuizen) geweest te zijn hier. “De oorsprong van de bekendste, Unema State, gaat terug tot de 14e eeuw of eerder. Stamvader van de Unema’s was Taco van Unema. Zijn achterkleinzoon Janke van Unema werd in 1505 tot de edelen van Ferwerderadiel gerekend. Janke van Unema werd vooral bekend door zijn strijd tegen de Saksen. Hij wilde niet dat Friesland overheerst werd door vreemde mogendheden, die de Friese vrijheid met voeten traden. Rond 1500 moest hij de wijk nemen naar het buitenland”.

Stationsgebouw

De vergankelijkheid van alles word je ook duidelijk bij het passeren van het oude stationsgebouw van Blija. Het dorp was namelijk een stopplaats aan de voormalige spoorlijn Leeuwarden – Anjum. Station Blija werd geopend op 22 april 1901 maar gesloten in de laatste maand van 1940. “Deze spoorverbinding was in de beginjaren rendabel, mede door het vervoer van producten van de goede landbouwgrond. Maar daardoor had een slechte oogst ook invloed op de exploitatie. Daarnaast werd het goedkopere busvervoer een geduchte concurrent. Door de crisis van de jaren ’30 en het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in 1940 viel definitief het doek”.

Hoogste terp van Nederland

Het ’toetje’ van deze wandeldag wordt gevormd door de hoogste terp van Nederland. De kruin van de terp van Hogebeintum ligt bijna negen meter boven NAP. Veel is daar verder overigens niet meer van over, want zoals overal in Friesland en Groningen is ook deze terp grotendeels afgegraven om ‘vruchtbare landbouwgrond’ te leveren aan de rest van Nederland. De omvang van de terp bedroeg oorspronkelijk ongeveer 9,5 hectare en de doorsnee ongeveer 300 meter. 

Voor wie meer wil weten over dit gebied: “Het informatiecentrum aan de voet van de terp is in 2021 gebouwd en biedt plaats aan het Archeologisch Steunpunt, wisselexposities en het Terpcafé. De permanente expositie vertelt het verhaal van het terpenlandschap van Fryslân, de terpen en de afgraving van de terpen in de 19e en 20e eeuw. Op de verdieping is ruimte voor wisselexposities. Op de terp ligt de 12e-eeuwse Romaanse kerk met een bijzondere collectie rouwborden van de families die op Harsta State woonden. Harsta State is een eeuwenoude monumentale state die  in 2021-2022 geheel werd gerestaureerd en nu deels open is voor bezichtiging.” Wie de 3 attracties (archeologisch steunpunt, kerk en state) ineens wil bezoeken moet 10 euro betalen (prijs voorjaar 2025).

Eerder in deze reeks schreef ik onder andere:

• 100 jaar geleden: Een tijdmachine in Groningen
• Kustpad-challenge in Groningen door blubberpaden en ijzige kou
• Ambonezenbosje: stille getuigenis van gruwelen in Groningse uithoek
• Hoe de dorpen in Groningen verdwenen
• De verrassing van Appingedam en hoe Delfzijl de geboorteplaats van Maigret werd
• Zo ziet het mini-Versailles van Groningen eruit
• Den Haag toont dat deftig en frivool prima samen gaan

Een video over de productie van Wachten op hoogwater: