Afsluitdijk trotseren is een ‘once in a lifetime’-ervaring

De Afsluitdijk is geen etappe die je even tussendoor loopt. Het is een rechte lijn over een kunstwerk dat Nederland al bijna een eeuw vormgeeft. Toen de dijk twee jaar geleden (zomer 2023) een weekend open was voor wandelaars en fietsers, ontstond een zeldzame kans om het traject van 32 km te voet te doen. De route liep voor mij van west naar oost. Een stevige westenwind maakte het die dag een logische keuze.

De start bij Den Oever maakt direct het belang van dit enorme waterbouwkundige project duidelijk. Daar wordt gewerkt aan de uitbreiding van de spuisluizen, oorspronkelijk gebouwd tussen 1929 en 1932. Nu worden er om meer water af te kunnen voeren van het IJsselmeer naar de Waddenzee twee extra spuisluizen en een gemaal gemaakt. Het enorme complex is vernoemd naar Hendrik Stevin, die in 1667 het vroegst bekende plan publiceerde om de Zuiderzee af te sluiten.

Het asfalt is recht, het uitzicht breed.

Wat volgt is een lange wandeling met een straffe wind die om de oren suist. Gelukkig is het wel droog vandaag. Er zijn opmerkelijk veel fietsclubjes die ook van de gelegenheid gebruik maken om weer eens een ‘rondje IJsselmeer’ te fietsen. Vanwege de werkzaamheden was dat al jaren niet meer mogelijk.

Al lopend verschijnen de elementen die bij de dijk horen in vaste volgorde. Allereerst Het Monument op de Vlieter, met de toren van Dudok, staat als markeringspunt op een derde van de route. Hier is het wel een beetje een rommeltje. Er wordt gewerkt aan een uitbreiding en ondertussen is het monument gesloten voor het publiek. Hier werd in mei 1932 de laatste opening in de dijk gesloten.

De bedoeling was om de mogelijkheden te verruimen, maar dat stuit nu op te hoge kosten, zo blijkt uit een artikel van de Leeuwarder Courant van 30 september 2025: “Buitenwerkzaamheden zijn gepauzeerd omdat de torenrestauratie zo ver als mogelijk is afgerond en de voorbereidingen voor de uitbreiding nog niet rond zijn. Het oorspronkelijke, zichtbare plan met een restaurant en twee expositieruimtes bleek te duur: bij nadere berekeningen moest de constructie zwaarder en duurder worden en onder meer een glazen gevel dreef de kosten op. Rijkswaterstaat kiest nu voor een eenvoudiger alternatief dat aan de achterkant van het monument, in de Afsluitdijk zelf, wordt gerealiseerd zodat de toren als blikvanger blijft.” In 2027 zou de oplevering moeten zijn.

Ingenieur Lely

Op deze plek staan ook twee standbeelden die een plek verdienen in de Nederlandse strijd tegen het water. Allereerst natuurlijk Ir. Cornelis Lely. Dat beeld blijkt een nogal roerige geschiedenis te kennen: “Ter gelegenheid van zijn honderdste verjaardag werd op 23 september 1954 bij Den Oever een standbeeld van ir. Cornelis Lely onthuld door koningin Juliana. Aanvankelijk stond het kunstwerk, dat gemaakt is door beeldhouwer Mari Andriessen, aan de kop van de dijk. Vanaf zijn plaats, naast de Simon Stevinsluizen, keek Lely uit over zijn levenswerk de Afsluitdijk. Toen Rijkswaterstaat de Rijksweg verdubbelde, kwam het kunstwerk in de middenberm te staan.

In 2004 werd Lely van zijn sokkel gehaald en naar bronsgieterij Steylaert overgebracht. Daar werd van het beeld een afgietsel gemaakt dat geplaatst is op de zuil van Lely op het Stadhuisplein in Lelystad. Op 9 mei 2007 werd het originele kunstwerk herplaatst nabij het Vlietermonument. Ter gelegenheid van de 75e verjaardag van de Afsluitdijk werd het standbeeld van ir. Lely op 24 mei met behulp van een joystick virtueel door prins Willem-Alexander op de sokkel op zijn nieuwe plek geplaatst. Lely kijkt nu uit over het IJsselmeer in de richting van de IJsselmeerpolders en de stad die naar hem vernoemd is.”

En dan is er natuurlijk vlakbij diezelfde plek nog het beeld van ‘De Steenzetter’: “In het kader van ‘het jaar van het water’ en ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van de Afsluitdijk vroeg de Nederlandse Vereniging Kust- en Oeverwerken twee kunstenaars om een ontwerp te maken voor een kunstwerk op de Afsluitdijk. De opdracht ging naar de beeldend kunstenaar Ineke van Dijk (1940). Zij ontwierp een steenzetter die symbolisch de laatste steen legt in een trap op de Afsluitdijk.” Het oorspronkelijke beeld werd in 1982 onthuld, maar twee jaar later bleek het te zijn gestolen, mogelijk door koperdieven. De diefstal is nooit opgelost. De kunstenares heeft vervolgens een nieuw beeld gemaakt. Dat werd in 1985 onthuld en is nu elektronisch beveiligd.

Plaspauze

Halverwege volgt een onverwachte opluchting: het tankstation bij Breezanddijk. In een omgeving zonder bosjes en zonder afslag is het een praktische onderbreking. Even binnen, even bijkomen, daarna weer terug de wind in.

De laatste kilometers gaan richting de stelling Kornwerderzand. De kazematten van de Stelling Kornwerderzand liggen laag aan de voet van de dijk. Tijdens de meidagen van 1940 wisten Nederlandse militairen hier de Duitse opmars opvallend lang te vertragen. De bunkers, sluizen en bruggen vormen samen een compact stuk geschiedenis. Ze waren bedoeld om het oprukken van troepen richting marinehaven Den Helder te vertragen, hetgeen ook is gelukt. “Het Nederlandse leger capituleerde na het bombardement op Rotterdam. De Stelling Kornwerderzand was de enige Nederlandse stelling die de Duitsers heeft weten tegen te houden”, meldt Wikipedia.

Aan de Friese kant van dit stukje waterhistorie word ik opgewacht door familie. De tocht over de dijk voelt als een prestatie. De afstand is langer dan ik normaal gewend ben en alleen recht-toe-recht-aan lopen is natuurlijk ook wel een beetje saai. Gelukkig hangt er vandaag wel een bijzonder sfeertje, door de fietscolonnes die voorbij trekken en de enkele andere wandelaar die het er vandaag op gewaagd heeft. En je weet van jezelf: dit doe ik eenmaal en daarna nooit meer.